تحلیل ملاک های موثر در تعیین مقدار اقسام مهریه در فقه امامیه

چکیده: در متون فقهی، یکی از حقوق مالی مسلّم زوجه، که به واسطه ازدواج به مالکیت شخص وی درمی آید، مهریه دانسته شده است. قانون مدنی ایران، با وجود اشاره گذرا به روش تعیین مقدار انواع مهر، با ابهاماتی روبروست. دقت در آرای فقها در این زمینه، نشان دهنده آن است که اگرچه تراضی، به عنوان تنها ضابطه، در مهرالمسمّی مورد اتفاق نظر است، اما در تعیین مقدار سایر اقسام مهریه، خصوصاً مهرالمثل و مهرالمتعه، نیازمند رجوع به عرف و نظر کارشناسی علما هستیم. طبق نتایج حاصل از مطالعه تحلیلی کتب فقهی، علاوه بر هفت صفت مادی (سن، جمال، دارایی، بکارت، وسعت خانواده، اتحاد شهر محل سکونت و تحصیلات) و دوازده صفت معنوی (شرافت، عقل، ادب، صراحت نسب، دیانت، حسن تدبیر منزل، پاکدامنی، حسن سلوک، فرهنگ، نجابت، صناعت و کمال)، نزدیک ترین زنان خویشاوند مماثل زوجه و گاهی خود زوج، در تعیین مقدار مهرالمثل زوجه، تأثیرگزارند، در مقابل، به نظر مشهور فقهای امامیه، سنجش دارایی زوج، ملاکی برای تعیین مهرالمتعه است، که این امر می تواند به روش«فازی چندبُعدی»، که یکی از طرق فقرآزماییِ کاراست، صورت پذیرد. این کاملاً پذیرفته شده است که امور مستحق اجرت، می تواند جانشین مهرالمسمّی گردد. بررسی متون، رجحان (استحباب) انتخاب مهرالسّنه به عنوان مهرالمسمّی را یادآور می شود؛ ولی به نظر مشهور فقها، تعیین مهرالمثل بیشتر از این مقدار، جایز نیست. این در حالی است، که امامیه پانصد درهم، معادل بیست و یک سکه بهار آزادی را مهرالسنّه معرفی نموده؛ ولی آرای فقهای اهل سنت، در این زمینه مختلف است. ارزیابی ملاک ها، نشانگر آن است که در تقویم مهر، مقوّم باید تمام صفات لازم در شهادت، شامل: تعدد، عدالت و اِخبار حسّی را دارا بوده، در صورت عدم اتحاد نظرات، جمع بین تقویم ها، راه حل برگزیده مشهور امامیه است. در صورتی که مبلغ مندرج در عقدنامه، مشمول نرخ تورم گردیده و کاهش ارزش یافته باشد، تقویم ارزش فعلی مهریه بر حسب قانون، امری گریزناپذیر است.